Week2

แนวคิดการออกแบบการเรียนการสอน

    การออกแบบคืออะไรการออกแบบเป็นกิจกรรมที่ต้องใช้ประสบการณ์ความรู้และทักษะอย่างกว้างขวางเพื่อที่จะแสวงหาทางแก้ปัญหาที่ดีที่สุดภายในข้อจำกัดที่มีอยู่ การออกแบบเกี่ยวข้องการระบุปัญหาและทำปัญหาให้กระจ่างประกอบไปด้วยการตอบสนองที่เต็มไปด้วยความคิดสร้างสรรค์ตลอดจนการทดสอบแก้ไขปัญหานั้นและปรับปรุงวิธีการแก้ปัญหาแล้วเริ่มต้นออกแบบใหม่อีก การออกแบบเป็นกิจกรรมสร้างสรรค์ที่บ่อยครั้งอาจจะใช้ความจริงหรือการแก้ปัญหาที่รู้ๆกันอยู่แล้วแต่การรู้จักผนวกวิธีแก้ไขปัญหาหลายๆวิธีเข้าด้วยกันเพื่อแก้ปัญหาเฉพาะอย่างต้องอาศัยความคิดเชิงสร้างสรรค์ การออกแบบเป็นสิ่งที่มากไปกว่าการแก้ปัญหาธรรมดาๆโดยทั่วไปเกี่ยวข้องกับกระบวนการทั้งหมดในการแก้ปัญหา เริ่มตั้งแต่มโนทัศน์จนถึงการประเมินผลซึ่งรวมถึงราคาสิ่งที่ปรากฏแก่สายตา ลีลา สมัยนิยมและโรงงาน งานในเกือบทุกๆด้านของชีวิตต้องการการออกแบบ เช่น การออกแบบการทอผ้า การออกแบบผลิตภัณฑ์ การออกแบบภาพพิมพ์ (graphic design) การออกแบบภายใน (interior design) และการออกแบบการเรียนการสอน (instructional design) ในแต่ละสาขาวิชาการออกแบบต้องการแบบของความรู้ที่แตกต่างกันแต่ทุกสาขาวิชาต่างก็เกี่ยวข้องกับกิจกรรมการออกแบบที่คล้ายคลึงกัน(Champton and Finney, 1988 : 2)

   

        การออกแบบการเรียนการสอน (instructional design) เป็นกระบวนการของการป้องกันด้วยการวางแผนแก้ไขปัญหาก่อนการเรียนการสอน โดยการวิเคราะห์สถานการณ์หรือเงื่อนไขการเรียนรู้อย่างเป็นระบบสมรรถภาพที่ต้องการผู้ออกแบบการเรียนรู้การสอนคือ พฤติกรรมที่มีการบูรณาการและเกี่ยวข้องกับการกลั่นกรอง การวิเคราะห์ การจัดการ การสังเคราะห์ สารสนเทศและเนื่องจากความหลาหลายในทักษะต่างๆ เช่น จิตวิทยา การศึกษา การติดต่อสื่อสารและเทคโนโลยีไปใช้ในการพัฒนาทักษะต่างๆของตนเอง และมีอยู่บ่อยครั้งที่พื้นฐานการออกแบบการเรียนการสอนเป็นเรื่องของนามธรรม และให้ความสับสนกับผู้เริ่ม (Seels and Glasgow,1990 : 7) มีวิธการทั่วไปอยู่สองวิธีการในการสอนรายวิชา “การออกแบบการเรียนการสอน” คือวิธีการตัดสินใจพื้นฐานที่ครูจะต้องสร้างขึ้นและนำไปใช้

   วิธีการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไป ประกอบด้วยขั้นตอนการวิเคราะห์ การออกแบบ การพัฒนา การนำไปใช้ และการประเมินผล ดังนั้นกระบวนการของการออกแบบการเรียนการสอนจึงรวมถึงการนิยามว่า ผู้เรียนควรจะเรียนรู้อะไร จะมีการวางแผนอย่างไรการเรียนรู้จึงจะเกิดขึ้นและจะกลั่นกรอง(refining) การเรียนการสอนอย่างไรจนกระทั่งบรรลุจุดประสงค์

   วิธีการออกแบบการเรียนการสอน เป็นที่ยอมรับอย่างเป็นทางการจากองค์กรใหญ่ๆ เช่น กองทัพ โรงงานอุตสาหกรรมและมหาวิทยาลัย และเป็นที่ใช้กันอย่างแพร่หลายตั้งแต่อุตสาหกรรมการธนาคารไปจนถึงโรงเรียนและโรงพยาบาล การออกแบบการเรียนการสอนสามารถนำไปใช้ในการพัฒนาหลักสูตรที่มีความซับซ้อนในระบบโรงเรียนใหญ่ๆ หรือโรงเรียนระดับเล็กๆเพื่อที่จะปรับปรุงการนำเสนอหรือปรับปรุงการเรียน(Dick and Carey, 1985 : 8)

    พื้นฐานสำคัญของการออกแบบการเรียนการสอนในบทนี้ แบ่งออกเป็นเจ็ดตอน คือตอนแรกกล่าวถึงความต้องการในการออกแบบการเรียนการสอน ตอนที่สองนิยามการออกแบบการเรียนการสอน ตอนที่สามประโยชน์ของการออกแบบการเรียนการสอน ตอนที่สี่แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไป ตอนที่ห้าบทบาทของผู้ออกแบบการเรียนการสอน ตอนที่หกงานและผลิตผลของการออกแบบการเรียนการสอน และตอนสุดท้ายเป็นสมรรถภาพของผู้ออกแบบการเรียนการสอน

1. ความต้องการในการออกแบบการเรียนการสอน

    การออกแบบการเรียนการสอนมีจุดเริ่มต้นจากความต้องการในการวิจัยและพัฒนาสื่อที่ใช้ สำหรับฝึกอบรมกำลังคนที่ทำงานในด้านต่าง ๆ ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง และต่อมามีความตื่นตัวใน การพัฒนาบทเรียนแบบโปรแกรมทำให้งานด้านการออกแบบการเรียนการสอนเป็นงานที่ได้รับความ สนใจมากขึ้น ผู้ที่ทำงานในด้านการออกแบบการเรียนการสอนในช่วงปี ค.ศ. 1970 ได้แก่ บุคคลที่เรียก ตัวเองว่า นักจิตวิทยาการศึกษา ผู้เชี่ยวชาญด้านสื่อ หรือนักออกแบบการฝึกอบรม คำว่า “การออกแบบ การเรียนการสอน” เพิ่งจะนำมาใช้เมื่อช่วงปี ค.ศ. 1980 และเริ่มต้นในภาคเอกชนที่อยู่ในสายธุรกิจและ อุตสาหกรรม ก่อนที่จะเข้ามาสู่ภาครัฐ เช่น ในงานด้านการสาธารณสุข การศึกษาและการทหาร สำหรับ ประเทศไทย คำว่า “การออกแบบการเรียนการสอน” เป็นคำที่มีการนำมาใช้อย่างกว้างขวางในช่วงของ การปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษแรก (พ.ศ. 2540-2550) และต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน โดยคุรุสภา (2556) ได้กำหนดให้การออกแบบและการจัดประสบการณ์การเรียนรู้เป็นมาตรฐานความรู้และประสบการณ์ วิชาชีพของครู จะเห็นว่าการออกแบบการเรียนการสอนได้มีความสำคัญมากขึ้น ซึ่งเป็นไปในทิศทาง เดียวกันทั้งการศึกษาของไทยและสากล 

     ริชี เคลน และเทรซี (Richey, Klein, & Tracy, 2011, p. 1) กล่าวว่า การออกแบบการเรียนการสอนได้กลายเป็นวิชาชีพหนึ่ง เช่นเดียวกับที่เป็นศาสตร์การศึกษาสาขาหนึ่ง ในฐานะของวิชาชีพการออกแบบการเรียนการสอน ผู้ที่ประกอบวิชาชีพนี้จะต้องมีความชำนาญ ในการท างานหรือมีสมรรถนะของวิชาชีพที่ระบุไว้ชัดเจน ในฐานะเป็นศาสตร์สาขาหนึ่ง การออกแบบ การเรียนการสอนอาศัยการวิจัยและทฤษฎีเป็นฐานในการสร้างความรู้

      คิดและคาเรย์ กล่าวว่า  ความต้องการในการออกแบบการเรียนการสอน คือ ความจำเป็นเร่งด่วนทันทีทันใด โดยยกตัวอย่างว่า นักออกแบบการเรียนการสอนจำนวน 12 คน ที่ทำงานเกี่ยวกับเตาปฏิกรณ์ปรมาณูในท้องถิ่นต้องมีปริญญาทางเทคโนโลยีการเรียนการสอนและต้องรับผิดชอบเพื่อที่จะให้เกิดความแน่ใจในคุณภาพของการเรียนการสอนทุกระดับ (Disk and Carey,1985 : 8)

     ดังนั้นอาจสรุปได้ว่าความต้องการจำเป็นในการออกแบบการเรียนการสอน คือ การแก้ปัญหาคุณภาพการเรียนการสอนในสถานการณ์ที่หลากหลาย เพื่อให้การเรียนการสอนมีคุณภาพด้วยวิธีการเชิงระบบที่ให้ผลอันยิ่งใหญ่ต่อการพัฒนาปัจเจกบุคคล และมนุษย์โดยทั่วไปและตั้งอยู่บนพื้นฐานของความรู้ว่ามนุษย์เรียนรู้ได้อย่างไร

2. นิยามการออกแบบการเรียนการสอน

      ริตา ริชชีย์ (Rita Richey, 1986 : 9) ได้นิยามการออกแบบการเรียนการสอนว่า หมายถึง วิทยาศาสตร์การสร้างสรรค์รายละเอียดที่ชี้เฉพาะเพื่อการพัฒนา การประเมินและการบำรุงรักษาสถานการณ์หรือเงื่อนไขที่อำนวยความสะดวกให้กับการเรียนรู้ในหน่วยของเนื้อหาวิชา (Unit of subject matter) ทั้งหน่วยใหญ่และหน่วยย่อย การนิยามของริชชีย์เป็นการให้ความกระจ่างกับความสัมพันธ์ของนักวิจัยซึ่งไม่ได้เกี่ยวข้องกับการออกแบบการเรียนการสอน แต่เป็นผู้ให้ความช่วยเหลือบนพื้นฐานของความรู้

      ไชยยศ เรืองสุวรรณ ได้นิยาม การออกแบบการเรียนการสอน เป็นการวางแผนการเรียนการสอนอย่างมีระบบ เพื่อให้การเรียนการสอนบรรลุจุดหมายจุดเริ่มต้นของการออกแบบการเรียนการสอนเป็นการพิจารณาองค์ประกอบเบื้องต้นของระบบและพิจารณาสภาพทั่วไปเกี่ยวกับการเรียนการสอน

     การออกแบบการเรียนการสอน  (instructional systems design) เป็นกระบวนการเชิงระบบของการวางแผนระบบการเรียนการสอนและพัฒนาการเรียนการสอน (instructional development) เป็นกระบวนการของการนำแผนไปใช้เมื่อรวมหน้าที่ทั้งสองอย่างเข้าด้วยกัน ก็จะกลายเป็นองค์ประกอบของเทคโนโลยีการเรียนการสอน (instructional technology) ซึ่งเป็นคำที่กว้างกว่าระบบการเรียนการสอน และอาจนิยามได้ว่า เป็นการประยุกต์ระบบของทฤษฎีและความรู้ที่ใช้ในภาระงานของการออกแบบการเรียนการสอนและการพัฒนา เทคโนโลยีการสอนหมายรวมถึงคำถามที่เป็นความรู้ใหม่เกี่ยวกับว่า บุคคลเรียนรู้อย่างไร และจะออกแบบระบบการเรียนการสอน หรือวัสดุอุปกรณ์อย่างไรถึงจะดีที่สุด

    การออกแบบการเรียนการสอนจะช่วยให้ผู้สอนวางแผนการสอนอย่างมีระบบ เพื่อให้การจัดการเรียนการสอนบรรลุจุดมุ่งหมาย และประสบความสำเร็จผู้สอนต้องพิจารณาหลักการในการออกแบบการเรียนการสอน คือ

            1. การออกแบบและพัฒนาการเรียนการสอนนี้เพื่อใคร ใครเป็นผู้เรียนหรือกลุ่มเป้าหมาย ผู้ออกแบบควรมีความเข้าใจและรู้จักลักษณะของกลุ่มผู้เรียนที่เป็นเป้าหมายในการเรียนE-leaning

            2. ต้องการให้ผู้เรียนเรียนอะไร มีความรู้ความเข้าใจ และ/หรือ มีความสามารถอะไร ผู้สอนจึงต้องกำหนดจุดมุ่งหมายของการเรียนการสอนให้ชัดเจน

            3. ผู้เรียนจะเรียนรู้เนื้อหาวิชานั้น ๆ ได้ดีที่สุดอย่างไร ควรใช้วิธีการและกิจกรรมการเรียนรู้อะไรที่จะช่วยให้ผู้เรียนเรียนรู้ได้ และมีสิ่งใดที่ต้องคำนึงถึงบ้าง

            4. เมื่อผู้เรียนเข้าสู่กระบวนการเรียน จะทราบได้อย่างไรว่าผู้เรียนมีการเรียนรู้เกิดขึ้น และประสบผลสำเร็จในการเรียนรู้ จะใช้วิธีใดประเมินผลการเรียนรู้ของผู้เรียน

      สรุปได้ว่า การออกแบบการเรียนการสอน หมายถึง กระบวนการแก้ปัญหาการเรียนการสอนโดยการวิเคราะห์สถานการณ์ หรือเงื่อนไขการเรียนรู้อย่างเป็นระบบแล้วจึงวางแผนการเรียนการสอนอย่างเป็นระบบ เพื่อให้การจัดการเรียนการสอนบรรลุจุดหมาย โดยอาศัยความรู้จากหลายๆทฤษฎี เช่น ทฤษฎีการเรียนรู้ ทฤษฎีการเรียนการสอน ทฤษฎีการติดต่อสื่อสารตลอดจนทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์และคอมพิวเตอร์

3. ประโยชน์ของการออกแบบการเรียนการสอน

     การลงทุนที่ประสบความสำเร็จ หมายถึงการที่ผู้เกี่ยวข้องทุกคนได้ประโยชน์ หากเปรียบเทียบกับการทำงานทางธุรกิจแล้ว ประโยชน์ย่อมหมายถึงกำไร เจ้าของกิจการได้กำไรลูกค้าพอใจในราคา คุณภาพและบริการ คนงานและลูกจ้างได้รับค่าจ้างแรงงานที่เหมาะสม และมีความรู้สึกที่ดีต่อบริษัท ในทำนองเดียวกัน นักศึกษาที่เกี่ยวข้องกับการเรียนการสอนย่อมได้ประโยชน์จากการเรียนการสอนไม่มากก็น้อย ดังที่ ไชยยศ เรืองสุวรรณ ได้กล่าวไว้ ดังนี้

1. ผู้บริหารหรือผู้จัดการโปรแกรมการศึกษาและการเรียนการสอนย่อมต้องการความมั่นใจในประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการเรียนโดยใช้งบประมาณประหยัดที่สุด

2. นักออกแบบการสอนย่อมต้องการความมั่นใจว่า โปรแกรมที่ออกแบบไว้เป็นโปรแกรมที่น่าพอใจ ซึ่งตัวบ่งชี้ที่สำคัญในความพอใจก็คือผู้เรียนสามารถเรียนรู้ได้ในเวลาที่เหมาะสม

3. ครุผู้สอนย่อมต้องการที่จะเห็นผู้เรียนได้รับความรู้ ความสามารถอื่นๆที่จำเป็น รวมทั้งต้องการมีความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้เรียนด้วย

4. ผู้เรียนต้องการความสำเร็จในการเรียน ได้รับประสบการณ์การเรียนด้วยความสนุกสนานและพอใจ

(ไชยยศ , 2553 : 14)

(Smith & Ragan, 1999, pp. 8-9., Dick, carey, Carey, 2001, p.11) กล่าวว่า

1) ระบบการเรียนการสอนเปรียบเสมือนพิมพ์เขียวที่จัดวางองค์ประกอบของการเรียนการสอน ต่าง ๆ ไว้อย่างเป็นระเบียบ ทำให้ครูรู้จุดมุ่งหมายของการเรียนการสอน การดำเนินการจัดการเรียนการสอน และการวัดผลผู้เรียน ซึ่งอำนวยความสะดวกแก่ครูในการเตรียมการสอนทำให้เกิดความพร้อมในการดำเนินงาน

 2) ส่งเสริมให้การจัดการเรียนการสอนมีประสิทธิภาพ คือสามารถควบคุมการดำเนินงานให้ บรรลุจุดมุ่งหมายได้อย่างสะดวก รวดเร็ว มีคุณภาพ และประหยัดทรัพยากร รวมทั้งเวลา ดีกว่าการจัดการเรียนการสอนที่ขาดระบบ เพราะจะทำให้เกิดความสับสน เพราะไม่ทราบจุดมุ่งหมายชัดเจนและ ไม่สามารถควบคุมการดำเนินงานได้

 3) ช่วยให้ครูทราบปัญหาและหาแนวทางในการแก้ปัญหาการเรียนการสอนได้อย่างเหมาะสม  เพราะมีระบบควบคุมกระบวนการดำเนินการทำให้ทราบว่าผลการเรียนรู้ของนักเรียนเกิดจากปัญหาการ ดำเนินงานในส่วนใด เพื่อหาทางแก้ปัญหาได้อย่างถูกต้องเหมาะสม

 4) ช่วยให้ครูได้นำผลการประเมิน และข้อเสนอแนะต่าง ๆ ไปใช้เป็นข้อมูลในการปรับปรุง การเรียนการสอนให้มีคุณภาพดีขึ้น

 5) การนำวิธีการเชิงระบบไปใช้ในการพัฒนาสื่อการเรียนการสอน ก่อให้เกิดผลิตภัณฑ์ทาง การศึกษาต่าง ๆ เช่น สื่อสิ่งพิมพ์ สื่อเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่มีคุณภาพ เป็นประโยชน์สำหรับผู้ใช้อย่าง กว้างขวาง

4. แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไป

     การออกแบบการเรียนการสอนเป็นการนำความรู้จากหลายสาขาวิชามาประยุกต์เข้าด้วยกันเป็นขั้นตอนกระบวนการเชิงระบบเพื่อพัฒนาการเรียนการสอน โดยพื้นฐานแล้ววิธีการเชิงระบบกำหนดให้ต้องระบุว่าจะเรียนอะไร วางแผนการสนว่าจะยอมให้การเรียนรู้อะไรเกิดขึ้น วัดผลการเรียนรู้เพื่อตัดสินว่า การเรียนรู้นั้นบรรลุตามจุดประสงค์หรือไม่และกลั่นกรองตัวสอดแทรก(intervention)จนกระทั่งบรรลุจุดประสงค์จากลักษณะนี้เองจึงทำให้เกิดแบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไป

     แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไปมีความง่ายในการใช้มาก แต่ต้องใช้ด้วยความประณีตและปรับปรุงอยู่เสมอ อย่างไรก็ตามแบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอยโดยทั่วไปได้จัดเตรียมการแนะนำขั้นตอนในกระบวนการออกแบบไว้อย่างดี แบบจำลองในลักษณะนี้มีความหมายว่าการออกแบบการเรียนการสอนเป็นกระบวนการเชิงระบบที่ประกอบด้วยขั้นตอนทั่วไปเหล่านี้ คือ 1. การวิเคราะห์ (analysis) ซึ่งเป็นกระบวนการของการระบุว่าอะไรคือสิ่งที่ต้องเรียน 2. การออกแบบ (design) ซึ่งเป็นกระบวนการของการระบุว่าจะเรียนอย่างไร 3. การพัฒนา (development) เป็นกระบวนการของการจัดการและการผลิตวัสดุอุปกรณ์ 4. การนำไปใช้ (implementation) เป็นกระบวนการของการกำหนดโครงการในบริบทของโลกแห่งความจริง และ 5.การประเมินผล (evluation) เป็นกระบวนการของการตัดสินในต่อความเพียงพอของการเรียนการสอน

  

การออกแบบการเรียนการสอน : แบบจำลอง ADDIE

     จากหลักการเพื่อออกแบบการเรียนการสอนที่กล่าวมาแล้ว สิ่งที่จะแสดงได้ชัดเจนเพื่อการจัดการเรียนการสอนที่เป็นรูปธรรม คือ รูปแบบการออกแบบการเรียนการสอน (Instructional Design Model) ที่จะเป็นเครื่องมือสำคัญและเป็นแนวทางให้ผู้สอนทุกคนสามารถดำเนินการสอนให้ได้มาตรฐานของการเรียนการสอนที่ใกล้เคียงกันแม้ว่าผู้สอนจะมีประสบการณ์ต่างกัน รูปแบบการออกแบบการเรียนการสอนประกอบด้วยขั้นตอนต่าง ๆ ในการออกแบบระบบการเรียนการสอน ซึ่งมักจะเขียนในรูปแบบของผังแสดงลำดับการทำงาน (Flowchart) เพื่อแสดงรูปแบบให้เข้าใจได้ง่าย และรวดเร็ว โดยหลักการพื้นฐานในการออกแบบการเรียนการสอนที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย คือ แบบจำลอง ADDIE ที่มีองค์ประกอบ ๕ ขั้นตอน ดังนี้

   1. ขั้นการวิเคราะห์

            การวิเคราะห์เป็นขั้นตอนแรกของกระบวนการออกแบบการเรียนการสอน ผู้ออกแบบจะต้องกำหนดความจำเป็นในการเรียน ทำการวิเคราะห์เนื้อหาหรือกิจกรรมการเรียนการสอน คุณลักษณะของผู้เรียน วัตถุประสงค์ของการเรียนการสอนเพื่อรวบรวมข้อมูล สำหรับใช้เป็นแนวทางในการกำหนดขอบเขตของบทเรียน ขั้นการวิเคราะห์ประกอบด้วยขั้นตอนย่อย ดังนี้

         1.1 วิเคราะห์ความจำเป็น (Need Analysis) คือการวิเคราะห์เพื่อกำหนดเลือกว่าควรจัดการเรียนการสอนเกี่ยวกับอะไร โดยอาจหาข้อมูลจากความต้องการของผู้เรียน หรืออาจหาข้อมูลจากการกำหนดความจำเป็น ปัญหาขัดข้อง หรืออุปสรรคที่ทำให้การเรียนการสอนไม่บรรลุตามจุดมุ่งหมายที่กำหนดไว้และพิจารณาว่ามีความจำเป็นหรือไม่ที่จะต้องจัดการเรียนการสอน หากจำเป็นหรือสมควรจัด และควรจัดอย่างไร

        1.2 วิเคราะห์เนื้อหา หรือ กิจกรรมการเรียนการสอน (Content and Task Analysis) คือ การวิเคราะห์เพื่อจัดการเรียนการสอนให้ครอบคลุม หรือสอดคล้องกับความต้องการ ความจำเป็นในการเรียนการสอน โดยพิจารณาอย่างละเอียดด้านเนื้อหา มีการแบ่งเนื้อหาเป็นหัวข้อใหญ่ และหัวข้อย่อย ๆ เพื่อให้มีความชัดเจน กำหนดเลือกกิจกรรมการเรียนการสอนที่เหมาะสมที่จะให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ

         1.3 วิเคราะห์ผู้เรียน (Analyze Leamer Characteristic) เป็นการวิเคราะห์เพื่อสรุปเป็นข้อมูลสำหรับการจัดการเรียนการสอนให้เหมาะสมกับผู้เรียน โดยควรวิเคราะห์ทั้งลักษณะทั่วไป เช่น อายุ ระดับความรู้ความสามารถ เพศ สังคม วัฒนธรรม เป็นต้น และควรวิเคราะห์ ลักษณะเฉพาะของผู้เรียนด้วย เช่น ความรู้พื้นฐาน ทักษะความชำนาญ หรือความถนัด รูปแบบการเรียน ทัศนคติ เป็นต้น

         1.4 วิเคราะห์วัตถุประสงค์ (Analyze Objective) วัตถุประสงค์ของการเรียนการสอน คือ จุดหมายปลายทางที่กำหนดไว้ให้ผู้เรียนและผู้สอนรู้ว่าเมื่อเรียนบทเรียนนั้น ๆ แล้วจะเกิดการเรียนรู้อะไรบ้าง ดังนั้นการกำหนดจุดวัตถุประสงค์จึงต้องมีการวิเคราะห์อย่างละเอียดและรอบคอบ โดยอาจกำหนดจุดมุ่งหมายหรือเป้าหมายหลักของการเรียนการสอนก่อน แล้วจึงกำหนดวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมที่สามารถประเมินผลได้ชัดเจนเป็นรูปธรรมว่าผู้เรียนบรรลุการเรียนตามวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้หรือไม่ โดยวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมแยกเป็น ๓ ด้าน คือ

              1) วัตถุประสงค์ด้านพุทธิพิสัย คือ พฤติกรรมเกี่ยวกับความรู้ ความเข้าใจ

              2) วัตถุประสงค์ด้านจิตพิสัย คือ พฤติกรรมเกี่ยวกับความรู้สึก ค่านิยม ทัศนคติ 

              3) วัตถุประสงค์ด้านทักษะพิสัย คือ พฤติกรรมเกี่ยวกับการกระทำหรือการปฏิบัติ

          1.5 วิเคราะห์สภาพแวดล้อม (Analyza Environment) วัตถุประสงค์การวิเคราะห์สภาพแวดล้อมในการสอน เพื่อเป็นการเตรียมการล่วงหน้าว่า สถานที่ เวลา และบริบทในการเรียนการสอนที่จะดำเนินการนั้นจะอยู่ในสภาพใด เช่น ขนาดห้องเรียน อุปกรณ์สื่อการเรียนการสอนที่จะใช้คืออะไร

2. ขั้นการออกแบบ

           การออกแบบเป็นกระบวนการกำหนดว่าจะดำเนินการเรียนการสอนอย่างไร โดยมีการเขียนวัตถุประสงค์จัดทำลำดับขั้นตอนการเรียน กำหนดวิธีสอน เลือกสื่อการเรียนการสอนที่เหมาะสมและกำหนดวิธีการประเมินผลว่าผู้เรียนบรรลุวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้หรือไม่ ขั้นการออกแบบประกอบด้วยขั้นตอนย่อย ทั้งด้าน การระบุวัตถุประสงค์ ระบุวิธีสอน ระบุสื่อการสอน และระบุวิธีการประเมินผล

3. ขั้นการพัฒนา

         การพัฒนาเป็นกระบวนการดำเนินการเตรียมการจัดการเรียนการสอน หรือ สร้างแผนการเรียนการสอน เลือกใช้สื่อการเรียนการสอนโดยพิจารณาสื่อที่มีอยู่ว่าเหมาะสมที่จะใช้ ควรปรับปรุงก่อนใช้ หรือ ควรต้องสร้างสื่อใหม่ และทำการประเมินผลขณะดำเนินการพัฒนาหรือสร้างเพื่อปรับปรุง/แก้ไขให้ได้ระบบการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ พัฒนาแผนการเรียนการสอน พัฒนาสื่อการเรียนการสอน ประเมินผลขณะดำเนินการพัฒนา ขั้นการพัฒนาประกอบด้วยขั้นตอนย่อย อาทิ การพัฒนาแผนการเรียนการสอน การพัฒนาสื่อการเรียนการสอน และการประเมินผลระหว่างดำเนินการพัฒนา

4. ขั้นการนำไปใช้

          การนำไปใช้เป็นขั้นตอนการดำเนินการเรียนการสอนตามที่ได้ออกแบบและพัฒนาไว้แล้วในสภาพจริง

5. ขั้นการประเมินผล

          การประเมินผลเป็นขั้นตอนสุดท้ายของกระบวนการออกแบบระบบการเรียนการสอน เพื่อประเมินผลขั้นตอนต่าง ๆ ว่าเป็นไปตามที่ได้วางแผนหรือไม่ และทำการปรับปรุง แก้ไขให้ได้ระบบการสอนที่มีประสิทธิภาพ

การออกแบบการเรียนการสอนอีเลิร์นนิ่ง (Instructional design for e-Learning)

       การออกแบบการเรียนการสอนแบบอีเลิร์นนิ่ง ไม่แตกต่างจากการออกแบบการเรียนการสอนที่ได้กล่าวมาแล้ว โดยสามารถกระทำได้เช่นเดียวกับการออกแบบการเรียนการสอนในห้องเรียนปกติ ทั้งนี้ผู้สอนแบบอีเลิร์นนิ่งนอกจากจะมีความสามารถในการสื่อสารการสอนเช่นเดียวกับการสอนห้องเรียนปกติแล้วยังต้องมีความรู้ความสามารถเข้าใจและมีความสามารถอย่างดีในการเลือกใช้เครื่องมือการสอนจากระบบบริหารจัดการเรียนการสอน และเครื่องมือทางอินเทอร์เน็ต เพื่อเป็นเครื่องมือในการสื่อสารปฏิสัมพันธ์ทางการเรียน เนื่องจากผู้เรียนและผู้สอนไม่ได้พบกันแบบเผชิญหน้าเหมือนห้องเรียนปกติ

      การจัดการเรียนการสอนอีเลิร์นนิ่งมีความแตกต่างไปจากการจัดการเรียนการสอนในห้องเรียนปกติ เนื่องจากผู้เรียนและผู้สอนอาจมีความแตกต่างกันในเรื่องของเวลาและสถานที่ ผู้ที่จัดการเรียนการสอนอีเลิร์นนิ่งจึงจำเป็นต้องมีความเข้าใจลักษณะและธรรมชาติของการเรียนการสอนทางไกลที่ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารด้านคอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ตเป็นสื่อกลาง ซึ่งผู้เรียนมักคาดหวังการได้รับปฏิสัมพันธ์จากผู้สอน รวมถึงการตอบสนองความแตกต่างรายบุคคลที่มากกว่าในห้องเรียนปกติ ตลอดจนต้องมีความเข้าใจเกี่ยวกับหลักการการศึกษาทางไกลผ่านอินเทอร์เน็ต ทฤษฎีการสื่อสาร ทฤษฎีการเรียนรู้ ทฤษฎีระบบ และรูปแบบระบบการเรียนการสอนเพื่อเป็นฐานในการออกแบบการเรียนการสอนอีเลิร์นนิ่งได้ อีกทั้งการออกแบบการสอนไม่ได้เป็นการเน้นที่การถ่ายโอนความรู้ (Transfer of knowledge) จากผู้สอนไปยังผู้เรียนเท่านั้น การเรียนการสอนแบบอีเลิร์นนิ่งจำเป็นต้องคำนึงถึงการออกแบบการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญซึ่งประกอบด้วยการเรียนตามอัตราความก้าวหน้ารายบุคคล การมีปฏิสัมพันธ์ในการเรียนการสอนเป็นสำคัญและสภาพแวดล้อมทางการเรียนรู้ผ่านอินเทอร์เน็ตด้วย

5. บทบาทของผู้ออกแบบการเรียนการสอน

    บทบาทของผู้ออกแบบการเรียนการสอน (designer’s role) สามารถเปลี่ยนแปลงได้ขึ้นอยู่กับสิ่งที่นำเสนอว่าต้องอาศัยเทคนิคหรือไม่ต้องอาศัยเทคนิคและขึ้นอยู่กับส่วนประกอบของทีมการออกแบบ เนื้อหาที่ต้องใช้เทคนิคสูง ผู้ออกแบบจำเป็นต้องให้คำแนะนำในการออกแบบกับผู้ชำนาญเนื้อหา (content expert) ถ้าเนื้อหานั้นไม่ต้องใช้เทคนิคที่สูงมากเกินไปผู้ออกแบบก็จะสามารถจัดทำได้อย่างอิสระมากขึ้นด้วยความช่วยเหลือของผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา ผู้ออกแบบสามารถที่จะทำงานเป็นผู้ให้คำปรึกษาจากภายนอกและรับผิดชอบภาระงานทั้งหมดเหมือนกับเป็นคนในสำนักงาน(in-house employers) ซึ่งได้รับความช่วยเหลือจากผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา บทบาทของผู้ออกแบบสามารถมีได้หลากหลายขึ้นอยู่กับความสัมพันธ์ที่มีต่อผู้ชำนาญการด้านเนื้อหาวิชา ดังตัวอย่างทั้ง 3 (Seels and  Glasgow, 1990 : 7-9) คือ

1.ผู้ชำนาญการด้านเนื้อหาและมีสมรรถภาพในการออกแบบการเรียนการสอนและเทคโนโลยีและเป็นผู้ที่รู้บทบาทของการออกแบบด้วยไม่จำเป็นต้องอาศัยความช่วยเหลือด้านความรู้ ความชำนาญทางเนื้อหาวิชา

2.ผู้ออกแบบการเรียนการสอนที่ได้รับการร้องขอให้ทำงานในด้านเนื้อหาที่อาจจะมีความคุ้นเคยแต่ผู้ออกแบบยังคงรู้สึกมีความจำเป็นที่จะทำงานกับผู้ชำนาญการด้านเนื้อหา

3.ผู้ออกแบบอาจจะได้รับการร้องขอให้พัฒนาหรือวิจัยในด้านเนื้อหาที่ไม่มีความคุ้นเคยดังนั้นจึงจำเป็นต้องเลือกและทำงานกับผู้เชี่ยวชาญด้านเนื้อหาจำนวนมาก

6. งานและผลผลิตของการออกแบบการเรียนการสอน

6.1 งานออกแบบ

     พิสัยของงาน (job) เป็นไปตามสถานการณ์และระดับที่แตกต่างกันของผู้ชำนาญการบางครั้งผู้ออกแบบการเรียนการสอนทำหน้าที่เหมือนเป็นผู้ชำนาญการในขั้นตอนหนึ่งของกระบวนการ ในบางงานเรียกผู้ออกแบบว่าเป็นผู้ปฏิบัติที่มีสมรรถภาพในการดำเนินโครงการตั้งแต่เริ่มต้นจนสิ้นสุด พิสัยของงานไม่เพียงแค่เกี่ยวข้องกับหน้าที่ที่มีความเฉพาะเจาะจงเป็นพิเศษ แต่บางงานต้องการระดับความแตกต่างของผู้ชำนาญการ

6.2 ผลิตผลของการออกแบบ

    ไม่ว่าจะเป็นงานที่ตั้งสมมติฐานไว้หรืองานในหน้าที่ที่เกี่ยวข้องกับความหลากหลายของผลิตผลก็ตาม จะมีขอบเขตที่แตกต่างและซับซ้อน งานการออกแบบการเรียนการสอนก็เช่นกันขอบเขตรวมถึงความแตกต่างของขนาดและเนื้อหาความซับซ้อนรวมถึงความแตกต่างของหลักสูตร หรือสื่อในระดับที่เล็กที่สุดของขอบเขตคือ แผนการสอน (lesson plans) และหน่วยหรือชุดโมดุล(modules) ระดับต่อไปรวมถึงรายวิชา(courses) และหน่วย(unit) ข้อจำกัดของระเบียบแบบแผนที่ใช้ประจำสำหรับการอุดมศึกษา คือ การผ่านมาตรฐานการรับรอง และข้อจำกัดของระเบียบแบบแผนที่ใช้ประจำโรงเรียนมัธยมศึกษา คือ งบประมาณและค่านิยมของชุมชน

7. สมรรถภาพของผู้ออกแบบการเรียนการสอน

     วอลลิงตัน (Wallington,1981 : 28-33) ได้ให้รายการทักษะที่จำเป็นในการปฏิบัติการออกแบบการเรียนการสอน ซึ่งเป็นทักษะระหว่างบุคคล ทักษะในการสื่อสาร ทักษะในการแก้ปัญหาและทักษะในการสกัดดูดซึมสารสนเทศ และทำให้สิ่งเหล่านั้นอยู่ในกรอบของความมีเหตุผล การประยุกต์หลักการทางพฤติกรรมศาสตร์ และการค้นหาสารสนเทศที่เกี่ยวข้องอย่างเป็นระบบ ในการพัฒนาสมรรถภาพของการออกแบบการเรียนการสอน ผู้พัฒนาพยายามที่จะปรับปรุงความถนัดพื้นฐานในสาขาของตน เช่น การเขียนและการเรียบเรียงทักษะต่างๆ จากการทำงานอย่างต่อเนื่องในสาขาที่คนมีสมรรถภาพทางวิชาชีพนั้น

7.1 ความถนัดของบุคคล

     การออกแบบการเรียนการสอนต้องอาศัยความถนัด (aptitude) ผู้ออกแบบการเรียนการสอนจำเป็นต้องเป็นผู้ที่มีความสามารถในการคิดทั้งในเชิงรูปธรรมและนามธรรม งานออกแบบที่ยิ่งใหญ่เกี่ยวข้องกับการตรวจสอบความคิดที่มีความคงเส้นคงวา มีเหตุมีผล ในเวลาเดียวกันนักออกแบบก็ต้องมองดูสิ่งที่เป็นเรื่องทั่วๆไป และสิ่งที่เป็นนามธรรมด้วย อย่างไรก็ตามนักออกแบบต้องให้ความสนใจกับรายละเอียดอย่างเต็มที่โดยตลอด เพื่อผลิตที่มีคุณภาพด้วยเหมือนกัน

     กาเย่   ได้พรรณนาคุณลักษณะบุคคลของนักเทคนิคการออกแบบการเรียนการสอนไว้สามประเภท คือ เจตคติหรือค่านิยม (attitude or values) ความรู้เฉพาะทาง(specialized knowledge) และทักษะเชาว์ปัญญา (intellectual skills) หรือวิธีการ (methodologies) นักออกแบบจำเป็นต้องให้คุณค่ากับการสังเกตที่ปรากฏชัดเป็นพื้นฐานสำหรับการกระทำและจำเป็นต้องสามารถวิเคราะห์ผลที่ได้รับจากการเรียนรู้และสถานการณ์การเรียนรู้ ใช้เทคนิคการวัดผลและสร้างแบบทดสอบและมีทักษะทางสถิติและการติดต่อสื่อสารด้วย

     นักออกแบบต้องสามารถทำให้ประชาชนเชื่อถือและอาสาที่จะทำงานร่วมกันด้วย นักออกแบบไม่ได้ต้องการที่จะให้การจัดการทุกอย่างต้องขึ้นกับตนเอง ซึ่งเป็นคุณลักษณะของที่ปรึกษาที่มีคุณภาพ ก็เป็นอีกคุณลักษณะหนึ่งของนักออกแบบการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพด้วยเหมือนกัน

7.2 ประกาศนียบัตร

      เราจำเป็นต้องรู้ถึงสมรรถภาพของนักออกแบบการเรียนการสอนตามต้องการ เพื่อที่จะได้เพิ่มพูนสมรรถภาพเหล่านั้น สมาคมเพื่อการปฏิบัติและการเรียนการสอนแห่งชาติ(The National Society for Performance and Instruction) และแผนกการพัฒนาการเรียนการสอนของสมาคมเพื่อการสื่อสารและเทคโนโลยีการศึกษา(The Division of Instructional Development of Association for Educational Communication and Technology) ของประเทศสหรัฐอเมริกาได้ตั้งคณะกรรมการดำเนินงานเพื่อสืบสวนความเป็นไปได้และความสามารถตามต้องการของการให้คำรับรองนักออกแบบการเรียนการสอน

ผู้เชี่ยวชาญที่มีสมรรถภาพในการพัฒนาการเรียนการสอนและการฝึกอบรม มีความสามารถดังต่อไปนี้คือ

1. ตัดสินใจโครงการที่มีความเหมาะสมสำหรับการพัฒนาการเรียนการสอน

2.  ดำเนินการประเมินความต้องการจำเป็น

3. ประเมินคุณลักษณะของผู้เรียนผู้เข้ารับการฝึกอบรม

4. วิเคราะห์โครงสร้างคุณลักษณะของงาน(jobs) ภาระงาน(tasks) และเนื้อหาเลือกใช้ระเบียบวิธีการเพื่อวิเคราะห์โครงสร้างคุณลักษณะที่เหมาะสมกับงานต่อภาระงานย่อยหรือเนื้อหาและบอกเหตุของการเลือกด้วย

5. เขียนคำกล่าวของผลที่ได้รับของผู้เรียน(learning outcomes)

6. วิเคราะห์คุณสมบัติของสถานการณ์ (สิ่งแวดล้อมทางการเรียน)

7.ลำดับขั้นตอนของผลที่ได้รับของผู้เรียน

8. ชี้เฉพาะกลยุทธ์การเรียนการสอน

9. ลำดับชั้นกิจกรรมของผู้เรียน

10. ตัดสินใจเกี่ยวกับทรัพยากรการเรียนการสอน (สื่อ) ที่เหมาะสมต่อกิจกรรมการเรียนการสอน

11. ประเมินการเรียนการสอน/การฝึกอบรม

12. สร้างสรรค์รายวิชา ชุดการฝึกอบรมและระบบการจัดการประชุมเชิงปฏิบัติการ

13. วางแผนและเฝ้าระวังติดตามโครงการพัฒนาการเรียนการสอน

14. สื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพทางทัศนะ ทางการพูดและทางการเรียน

15. สาธิตพฤติกรรมที่เหมาะสมระหว่างบุคคล กระบวนการลุ่มและพฤติกรรมการให้คำปรึกษา

16. ส่งเสริมการแพร่กระจายและการรับเอา (adoption) กระบวนการพัฒนาการเรียนการสอนมาใช้

สรุป

    ความรู้เบื้องต้นในการออกแบบการเรียนการสอน ประกอบด้วย ความต้องการจำเป็นในการออกแบบการเรียนการสอน นิยามการออกแบบการเรียนการสอน ประโยชน์ของการออกแบบการเรียนการสอน แบบจำลองการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไป บทบาทของผู้ออกแบบการเรียนการสอน งานและผลิตผลของการออกแบบการเรียนการสอนและสมรรถภาพของผู้ออกแบบการเรียนการสอน

   ความต้องการจำเป็นของการออกแบบการเรียนการสอนหรือการแก้ปัญหาคุณภาพการเรียนการสอนในสถานการณ์ที่หลากหลาย เพื่อให้การเรียนการสอนมีคุณภาพ บรรลุจุดประสงค์ตามเจตนารมณ์ของผู้สอนและหลักสูตร

   การออกแบบการเรียนการสอน หมายถึง กระบวนการแก้ปัญหาการเรียนการสอน โดยการวิเคราะห์สถานการณ์หรือเงื่อนไขในการเรียนรู้อย่างเป็นระบบ แล้วจึงวางแผนการเรียนการสอนอย่างเป็นระบบเพื่อให้การเรียนการสอนบรรลุจุดหมายโดยอาศัยความรู้จากหลายทฤษฏี เช่น ทฤษฎีการเรียนรู้ ทฤษฎีการเรียนการสอน ทฤษฎีการติดต่อสื่อสาร ตลอดจนทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์คอมพิวเตอร์